Günümüzde pek çok dil, alfabetik yazı sistemine dayanan alfabeler kullanmaktadır. Hepimiz bir alfabenin neye benzediğini biliyoruz ama kaç kişi onun nereden geldiğini biliyor? En yaygın kabul gören görüş, ilk alfabetik yazının Mısır hiyeroglif yazısına dayanarak geliştirildiği ve Fenikelilere, Yunanlılara, Aramilere vb. aktarıldığıdır. Farsça alfabe kökenini öğrenmek istiyorsan okumaya devam edebilirsin. Hiyeroglif veya çivi yazısı yazılarıyla karşılaştırıldığında daha kullanıcı dostu ve kullanımı kolaydı. Bu nedenle günümüzde birçok dili konuşanlar alfabetik yazı kullanmayı tercih etmektedir.
Farsça Alfabe ve Arap Alfabesi
Farsça alfabe ile Arap alfabesi arasındaki fark, birincisine birkaç harfin eklenmesidir. Aksi halde aynıdırlar. İlginçtir ki Farsça da Ermeni alfabesiyle yazılmıştır. Dr. Kirakosyan’ın makalesi, Ermeni alfabesiyle korunmuş Farsça metinleri sunuyor. Peki, Farsça konuşanlar neden Arap alfabesini kullanıyor ve bu ne zamandan beri kullanılıyor? Bu alfabe neye benziyor? Birlikte bakalım.
Farsça Alfabenin Genel Özellikleri
Fars alfabesi 32 harften oluşur. Fars alfabesi hakkında bilmeniz gereken birkaç temel şey var.
Birincisi, Latin alfabesinden farklı olarak sağdan sola doğru yazılır.İkincisi, Farsça el yazısıdır. Bu, yazdığınızda harflerin eklenme eğiliminde olduğu anlamına gelir. İlk bakışta prensibi kavramak biraz zor gibi görünebilir ama mesele şu ki, Farsça alfabe içinde gördüğünüz harf formları, diğer harflerle aynı hizaya getirildiğinde form değiştiriyor.
Örneğin ج (j) harfini alın. Şunun gibi kombinasyonlar oluşturabilir: جا ,نجد ,گنج . Burada gördüğünüz ilk kelime üç harften oluşuyor: گ ,ن ,ج . Aşağıdaki noktayı takip ederek ج harfini tanımlayabilirsiniz. Harfin şekli, kelimenin başında, ortasında veya sonunda bulunmasına göre değişir.
Farsça alfabe ve Farsça ne demek hakkında bilinmesi gereken üçüncü şey ise büyük harflerin olmamasıdır. Bu, hem özel isimlerin hem de sıradan isimlerin aynı harf formlarıyla yazıldığı anlamına gelir.
Dördüncü önemli şey, ki bu da en önemlisi, a, e, o gibi üç kısa sesli harfin yazılı olmamasıdır. Bu nedenle Farsça kelimeleri harf harf okumaya çalışırsanız şöyle bir şey görürsünüz: gnj, dl, grg. Bu kelimeler ganj, del ve gorg gibi telaffuz edilirken. Yeni başlayanlara yönelik ders kitaplarında, bu seslerin harflerin üzerine yerleştirilen özel işaretlerle gösterilmesini bulacaksınız.
Farsça Alfabenin Özel İşaretleri
Senaryoda kullandığımız sıradan harflerin yanı sıra yazmayı kolaylaştıran özel işaretlerimiz de bulunmaktadır. Bunlar:
اُ , اِ , اَ (zebar, zir ve piš) – bu işaretler yukarıda bahsettiğim yazılmamış kısa ünlüleri (a, e, o) temsil etmektedir. Kelimenin başında kısa sesli harf telaffuz ediliyorsa işaret alef harfinin üzerine konur (burada gördüğünüz örneklerde olduğu gibi). Kelimenin ortasına, ardından sesin geldiği harfin üzerine konurlar.
Bu işaretleri, gazete, roman vb. gibi ortalama Farsça okuyucuya yönelik metinlerde çok sık bulamazsınız. Ancak bunlar genellikle başlangıç seviyesindeki öğrencilere yönelik metinlerde kullanılır.
ء (hamze), ؤ، ئ، أ – Hamze, Fars alfabesinde gırtlaksı durağı (orijinali Arapça’dır) temsil eder. Şu anda, iki sesli harf yan yana yerleştirildiğinde geçiş duraklamasını belirtmek için kullanılmaktadır (neredeyse Yunanca iki nokta gibi).
Mesela مؤلف’nun mo’alef olarak telaffuz edildiğini veya تئوری kelimesinin te’ori olarak telaffuz edildiğini bu işaret sayesinde biliyoruz (burada kesme işaretiyle gösterilmiştir). Aksi takdirde bu kelimeleri sırasıyla mulef veya tivori olarak okuma eğiliminde olurduk. Hamze, kural olarak Arapça veya Avrupa kökenli kelimelerde kullanılır.
اً (tanvin) – bazı kelimelerin sonunda bulunan basit bir işarettir ve -an olarak telaffuz edilir. Söz konusu kelimenin zarf biçiminde olduğunu gösterir. Mesela شدید kelimesi “güçlü, şiddetli, vahim” anlamına gelir. Sonuna اً (-an) işaretini eklediğimizde “kuvvetli, şiddetli, ciddi” anlamına gelen شدیداً elde edilir. Ancak bunun genellikle Arapça kökenli kelimeler için kullanıldığını unutmayın.
ۀ (naqš-nemā-ye ezāfe) – Gördüğünüz gibi bu işaret, yukarıda tartışılan hamze işaretine biraz benziyor. Ancak farklı işlev görürler ve farklı konumlarda kullanılırlar. Naqš-nemā-ye ezāfe her zaman kelimenin sonunda bulunur ve örnekte gördüğünüz gibi ه harfinin üzerine konur. -ye olarak telaffuz edilir ve Farsça alfabe içinde ezāfe yapısını belirtir. Hamze işaretinin aksine ezāfe yapısını belirtmek için bazen naqš-nemā-ye ezāfe yerine kullanılan ی (y) harfinin ekidir.